Is het mogelijk om aangenaam, vlot en veilig naar het werk te fietsen? Naar school? Naar het centrum? … De Fietsersbond pleit voor een kwalitatief fietsnetwerk zodat iedereen veilig en comfortabel op zijn bestemming kan raken.

In Brussel kreeg de Fietsersbond in 2022 de opdracht om de Gewestelijke FietsRoutes, het eerste regionale fietsnetwerk, te evalueren. Er werd tijdens de evaluatie specifiek gekeken naar kwaliteit van het netwerk, de bekendheid en het gebruik ervan bij de dagelijkse fietsers en aanbevelingen om het netwerk af te werken en kwalitatief te verbeteren.

De evaluatie werd eind 2023 afgewerkt. Vandaag gaat de Brusselse administratie hiermee aan de slag. Want wat blijkt? Het Gewestelijke FietsRoutenetwerk is nog steeds hoogst relevant. Wel is het hoog tijd om het netwerk grondig te herzien en het (eindelijk) af te werken.  Ontdek er alles over in dit artikel

• Gewestelijke FietsRoutes?
• Evaluatie door de Fietsersbond
• Wat nu?

De verdiensten van het eerste Brusselse fietsroutenetwerk

In de jaren ’90, toen er amper sprake was van een fietsbeleid die naam waardig, was de creatie van de Gewestelijke FietsRoutes een essentiële stap om anders naar mobiliteit in onze hoofdstad te kijken. De creatie van het eerste Brusselse fietsroutenetwerk was de eerste opdracht van de pas opgerichte vzw Pro Velo. Ze deden daarvoor beroep op de vrijwilligers van ’t Greun Veloske, de voorloper van de Fietsersbond in Brussel en de GRACQ.

De Gewestelijke FietsRoutes, steevast naar verwezen met de afkorting GFR, was het eerste fietsroutenetwerk van het Brussels Gewest. En erg belangrijk: het werd vormgegeven door de fietsers, de gebruikers zelf. Het gewest zit aan de knoppen voor de uitwerking van het netwerk. Lokaal gebeurt de uitvoer in samenwerking met de 19 Brusselse gemeenten. Dit zorgt ervoor dat de ontwikkeling van het fietsnetwerk op het terrein sterk gelinkt is aan lokale realiteiten en politiek draagvlak.

Niettegenstaande de verschillende lokale snelheden, geeft een dergelijk netwerk sturing aan investeringen in fietsinfrastructuur. Dankzij de netwerklogica, het officieel statuut van de GFR, worden middelen voorzien om juist op deze assen ervoor te zorgen dat de situatie voor fietsers erop vooruitgaat. Dit doordat men bij een heraanleg rekening moet houden met de GFR die er loopt of doordat beleidsmakers en administraties aansturen op specifieke verbeteringen op gekende pijnpunten op de route.

Met resultaat: bijna drie decennia later is het op de Gewestelijke FietsRoutes veelal veiliger en aangenamer fietsen dan op assen die niet tot een fietsnetwerk behoren. Uit de analyse van dit rapport blijkt dat fietsers vandaag wel degelijk voorkeur geven aan (delen van) deze routes.

Drie decennia later

Maar drie decennia later zijn fietsers zich amper bewust van het feit dat ze zich op een fietsroute voortbewegen en nog minder hoe dit precies functioneert. Wat betekenen die nummers, letters en kleurcodes op die borden? Kan ik dat ergens op een app terugvinden? Ook de variërende kwaliteit van de routes, met gekende gevaarlijke kruispunten en onderdelen die nooit zijn afgewerkt, helpt allesbehalve om een trouwe aanhang op te bouwen.

Ook bij lokale administraties blijft de reflectie vaak afwezig. Het is dan ook niet evident, want er zijn andere fietsnetwerken bijgekomen: FietsGEN, Cyclostrades en fietsknooppunten. En dan is er nog Good Move, het gewestelijk mobiliteitsplan, die een officiële weghiërarchie instelt voor iedere vervoerswijze.

Tot slot is er in drie decennia heel wat veranderd. Drukke auto-assen die voorheen absoluut niet aangeraden waren voor fietsers werden heringericht. Nieuwe inrichtingen, aangepaste circulatie en autoluwe wijken creëren nieuwe opportuniteiten voor fietsers. Tijd voor een grondige evaluatie dus. Wat is de rol van het Gewestelijke FietsRoutenetwerk in het Brussel van vandaag?

De Fietsersbond verzamelde zoveel mogelijk data. Wat zijn de ervaringen van de gebruikers, de fietsers voor wie het netwerk bedoeld is? De evaluatie bracht de kwaliteit van het netwerk zo nauwkeurig mogelijk in kaart: een gedetailleerde audit van het gehele netwerk, metingen van verkeersintensiteiten en inzicht van het daadwerkelijke gebruik.

Wat blijkt? het GFR-netwerk heeft een meerwaarde, ook vandaag. Brusselaars vragen immers veilige en coherente fietsroutes. De GFR’s vormen hiervoor de essentiële basis, ze geven sturing aan de investeringen in fietsinfrastructuur. Wel is een grondige herziening nodig opdat het netwerk ten volle kan beantwoorden aan de noden van vandaag.

Het volledige rapport kan je hier terugvinden. Bedankt aan alle vrijwilligers, fietsers en partners die hieraan meewerkten!

Hertekenen van het netwerk

Op basis van de ontmoetingen met de administraties van de gemeenten, 6 interactieve workshops met fietsers verspreid over het gewest en uitgebreide uitwisselingen met gebruikers en experten, deed de Fietsersbond voorstellen om het routenetwerk te hertekenen.

Op basis van wat er bestaat: de achterliggende logica en de investeringen uit het verleden, kijkt de evaluatie naar waar het beter kan. Zo kiest de Fietsersbond ervoor om routes te ontdubbelen, maximaal aansluiting te zoeken op de cyclostrades, de Brusselse fietssnelwegen, en geloofwaardige alternatieven voor problematische tracés.

Werk het netwerk af

In het verleden werd teveel fragmentarisch gewerkt aan fietsinfrastructuur. Een stukje fietspad hier, een kruispunt daar. Als dat niet ingebed wordt in kwaliteitsvolle routes, betekent het vanuit fietsstandpunt eigenlijk niets. Meer nog: dat ene problematische kruispunt of dat abrupte en gevaarlijk einde van een fietspad kan er juist voor zorgen dat men niet voor de fiets kiest.

Uit analyse blijkt dat 15 % van het GFR-netwerk vandaag niet voldoet aan de nodige kwaliteitsverreisten en dus niet befietsbaar is. Hoog tijd om op de grootste pijnpunten in te zetten. Op korte termijn kan dat vaak met kleine interventies waar geen vergunning voor nodig is. Op lange termijn moet ingezet worden op de kruispunten en oversteken die vandaag echt een barrière vormen voor fietsers.  

Investeer in de bekendheid

Uit bevragingen bij fietsers blijkt dat de nood aan veilige, coherente en kwalitatieve fietsroutes groot is. Fietsers maken (onbewust) dan ook dagelijks gebruik van Gewestelijke FietsRoutes. Onbewust omdat de link met de benaming Gewestelijke FietsRoutes niet wordt gemaakt, en vooral omdat de signalisatie door velen niet gekend is.

Een herziening van het netwerk en investeringen in de kwaliteit ervan zullen de geloofwaardigheid ten goede komen. Daarnaast zal ook verder moeten ingezet worden op de bekendmaking van het netwerk. Zo kunnen beginnende fietsers - of zij die een nieuwe fietsroute zoeken - zich vlot doorheen de hoofdstad oriënteren. Overzichtsborden op strategische plekken en het afwerken van de horizontale signalisatie kunnen hierbij alvast belangrijke stappen zijn.

Brussel Mobiliteit analyseert deze zomer de alternatieve routes die de Fietsersbond voorstelt een eerste keer. Daarna wordt een planning opgesteld van de projecten die van start zullen gaan. In haar recente evaluatie van het mobiliteitsplan Good Move (2020 – 2030) stelt de administratie duidelijk dat de verbetering van (de leesbaarheid) van het netwerk een prioriteit is.

Brussel Mobiliteit is er zich ten volle van bewust dat investeringen in de leesbaarheid van het netwerk noodzakelijk zijn. Zelf engageren ze zich ertoe om de bordjes aan te passen aan de nieuwe routes, de verticale en horizontale signalisatie te vervolmaken en overzichtsborden te plaatsen. Ook zal de kaart getrokken worden van IT-tools en voortdurende communicatie. De Fietsersbond is alvast een enthousiaste partner!