Heel veel straten in Antwerpen zijn te smal om fietsers in te halen, zo blijkt uit een onderzoek van Fietsersbond Antwerpen en Antwerpenize. In de afgelopen maanden deden de vrijwilligers van de Fietsersbond metingen van alle wegen in Antwerpen en brachten in kaart of ze breder of smaller zijn dan 4,50 meter. 4,50 meter is immers de absoluut noodzakelijke minimale breedte om fietsers veilig en in overeenstemming met de wegcode te kunnen inhalen. 

Hoewel nog niet iedereen de regels in fietsstraten kent of naleeft, weten steeds meer bestuurders dat het in fietsstraten verboden is om fietsers met de wagen in te halen. In een fietsstraat (waar de maximumsnelheid sowieso beperkt is tot 30 km/uur) zijn fietsers immers niet verplicht zo rechts mogelijk te rijden en mogen motorvoertuigen de fietsers (en rijwielen met een breedte van minder dan 1 meter) nooit inhalen.

Nog minder gekend is echter dat auto’s (en voor de Wegcode gelijkaardige voertuigen zoals bussen, vrachtwagens, ...) en motorfietsen ook in veel andere straten fietsers niet mogen inhalen. De Wegcode stelt immers dat binnen de bebouwde kom bestuurders van een auto of een motorfiets ten minste 1 meter zijdelingse afstand moeten houden tussen hun voertuig en een (brom)fietser. Buiten de bebouwde kom bedraagt die afstand zelfs 1,50 meter.

Koninklijk besluit van 1 december 1975 houdende algemeen reglement op de politie van het wegverkeer en van het gebruik van de openbare weg

“Verkeersreglement”

“Artikel 40ter. Gedrag tegenover de fietsers en bestuurders van tweewielige bromfietsen

De bestuurder van een auto of van een motorfiets mag een fietser of bestuurder van een tweewielige bromfiets die zich op de openbare weg bevindt onder de in dit reglement voorziene voorwaarden niet in gevaar brengen.

Hij moet een zijdelingse afstand van ten minste één meter laten tussen zijn voertuig en de fietser of bestuurder van een tweewielige bromfiets.”

Deze verplichting is volgens Fietsersbond Antwerpen volkomen terecht. Er moet steeds voldoende veiligheidsafstand gerespecteerd worden bij het inhalen, ook om fietsers en auto’s toe te laten uit te wijken voor onverwachte obstakels, zonder dat dit tot een ongeval leidt. Bovendien voelt het voor fietsers erg onaangenaam aan om met te weinig tussenafstand ingehaald te worden.

Dit betekent dat het in alle straten met een breedte van 4,5 meter of minder niet mogelijk is om een fietsers in te halen met respect voor de verplichte minimale afstand van 1 meter. Fietsers mogen immers ook voldoende veiligheidsafstand van de rechterzijde van de weg houden, waarbij 0,5 meter een minimum is. 

Fietsersbond Antwerpen roept alle bestuurders op zich aan deze regel te houden en in geval van twijfel niet in te halen. Ook hoopt Fietsersbond Antwerpen dat de overheid werk zal maken van sensibilisering en handhaving rond deze slecht gekende en vaak overtreden regel.

Bepalen van het minimumprofiel:

We zijn vertrokken van een standaardfiets en standaardwagen. Een fietser is gemiddeld 75 cm breed, een wagen 1,80 m breed, al is tegenwoordig 2,00 m breedte meer courant. Tussen fietser en auto moet er minimaal 1 m vrije ruimte zijn. Zowel de fiets als de auto houden steeds een veilige afstand tot de rand van de rijbaan, in geval van fietsers is dat een 50 cm, voor wagens wordt 40 cm als norm genomen.  Een fietser rijdt immers niet vlak naast een boordsteen, en hetzelfde geldt voor een automobilist. Indien er aan de rechterkant geparkeerd wordt, komt dat op een breedte van 5 meter. Je moet immers rekening houden met potentieel openslaande deuren (de 85 cm in het typeprofiel van het draaiboek openbaar domein van de stad Antwerpen is eigenlijk onvoldoende). 

Het minimumprofiel van 4,50 m is dus een redelijk optimistische meting: een smalle auto en we houden geen rekening met geparkeerde auto’s. Immers, niet in elke straat kan je parkeren. 

Vervolgens hebben we ons gebaseerd op het Grootschalig Referentiebestand (GRB). Dit GRB is een kaart die (ruwe) data bevat over de inrichting van openbaar domein: bomen, boordstenen, etc. waardoor het mogelijk is om de straatbreedte te meten. (bekijk hier onze kaart in detail)

Beeld: het GRB. De paarse lijn is de boordsteen. De bruine lijnen in de Anselmostraat en de I. Brantstraat zijn materiaalovergangen: hier zijn parkeerstroken naast de rijweg aanwezig. 

Dit moest manueel gemeten worden. Boordstenen liggen immers niet exact parallel in en straat, soms zijn er voetpaduitstulpingen, boomvakken, e.d. die op korte stukken de straat al dan niet versmallen. In dergelijke gevallen is er door de onderzoeker een beoordeling gemaakt; een straat die overwegend een bepaalde breedte heeft krijgt volgens die breedte een kleur. Daarbij werden de luchtfoto én Google Streetview gehanteerd als controlemiddel. De lijntekening van het GRB is soms onvoldoende om een correcte inschatting te kunnen maken. Zeker de oranje straten (waar afhankelijk van het aantal geparkeerde voertuigen inhalen wel of niet toelaten), vergen een extra controle.

Vervolgens hebben we de bij de breedte horende kleur aangeduid op een aparte laag van het GRB, de Wegverbindingen. Deze laag bevat lijnstukken die o.a. gebruikt kunnen worden voor routeplanners. In theorie kan dit onderzoek dus geïntegreerd worden in overige data-toepassingen in GIS (te vergelijken met de Fietsbarometer van de provincie Antwerpen). 

Groene straten: deze straten beschikken over een fietspad of  hebben een rijbaan breder dan 4,50 m.

Oranje straten: deze straten hebben een rijbaan die breder is dan 4,50 m, maar er kan geparkeerd worden op de rijbaan. Deze straten zijn meestal het oudere type van aanleg, waarbij het profiel enkel bestaat uit voetpaden en een rijbaan. Als dergelijke straat volgeparkeerd staat, is er minder dan 4,50 m beschikbare breedte en kan je dus niet inhalen. Zijn er om de een of andere reden geen geparkeerde wagens (vb. op rustige momenten, bij een lange reeks inritten of garages, bij een parkeerverbod, …) is de breedte wel meer dan 4,50 m en kan wel correct ingehaald worden. 

Een goed voorbeeld van zo’n straat is de Haringrodestraat:

Rode straten: deze straten hebben een rijbaan smaller dan 4,50 m, ongeacht het parkeren. Als er geparkeerd wordt, is dat meestal in parkeerstroken naast de rijbaan. Deze straten hebben doorgaans een nieuwer profiel: voetpaden, 1 of 2 parkeerstroken in kasseien en een rijbaan. Ook woonerven beschouwen we als rode straten omwille van hun verblijfskarakter.

Een goed voorbeeld van een dergelijke straat is de Lamorinièrestraat:

Wat hoopt Fietsersbond Antwerpen te bereiken?

Fietsersbond wil in de eerste plaats bewustzijn creëren rond het bestaan van deze regel en het belang van een veilige afstand bij het inhalen. Wij hopen ook dat dit tot aangepast gedrag leidt en daarmee tot een verbetering van zowel de verkeersveiligheid als het verkeersveiligheidsgevoel.

Daarnaast hoopt Fietsersbond Antwerpen dat de overheid meer aandacht gaat besteden aan deze regel, zowel in campagnes als  in het handhavingsbeleid.

Mag in straten die breder zijn dan 4,50 meter wel worden ingehaald?

Niet noodzakelijk.

Een afstand van 4,50 meter is het absolute minimum dat nodig is om legaal en veilig een fietser in te halen met een gewone auto.

Er is bij die 4,50 meter uitgegaan van een relatief smalle auto en een gewone fietser die op slechts 0,50 meter afstand van de straatrand fietst. 

Als er sprake is van bredere wagens, bussen en vrachtwagens, geparkeerde auto’s, fietsers met aanhangwagen, bakfietsen of driewielers, ... volstaat ook 4,50 meter niet om legaal te kunnen inhalen.

Bovendien mogen fietsers in de bebouwde kom met twee naast elkaar rijden en moeten ze slechts achter elkaar gaan rijden bij kruisend verkeer. Fietsers zijn niet verplicht om achter elkaar te gaan rijden om een auto of ander voertuig voor te laten. Ook als fietsers met twee naast elkaar rijden, moet die 1 meter afstand gerespecteerd worden. 

Daarnaast legt de wegcode nog bijzondere aandacht op ten aanzien van minder ervaren weggebruikers. De wetgeving zegt letterlijk:

Artikel 40ter. Gedrag tegenover de fietsers en bestuurders van tweewielige bromfietsen

De bestuurder van een auto of van een motorfiets mag een fietser of bestuurder van een tweewielige bromfiets die zich op de openbare weg bevindt onder de in dit reglement voorziene voorwaarden niet in gevaar brengen.

Hij moet dubbel voorzichtig zijn ten aanzien van fietsende kinderen en bejaarden.

Hij moet een zijdelingse afstand van ten minste één meter laten tussen zijn voertuig en de fietser of bestuurder van een tweewielige bromfiets.

Fietsende kinderen en bejaarden, die minder vaardig zijn dan de doorsnee fietser, zouden van automobilisten dus extra aandacht moeten krijgen. En in sommige gevallen is het dus veiliger om méér dan de 1 meter minimum te respecteren.

Ook kunnen er goede redenen zijn om als fietser nog verder van de rand van de weg te fietsen.

Tot slot legt de wetgeving buiten de bebouwde kom een minimale inhaalafstand van 1,5 meter op.

Ik weet toch niet exact wat 1 meter (of 1,5 meter buiten de bebouwde kom) is?

Het klopt dat het niet mogelijk is dat exact in te schatten. Die 1 meter is het absolute minimum. Indien men twijfelt of men legaal kan inhalen dan is niet inhalen de juiste en veilige keuze. 

Ik word als automobilist soms ingehaald door fietsers op minder dan 1 meter afstand, mag dat dan wel?

De regel zegt letterlijk:

Artikel 40ter. Gedrag tegenover de fietsers en bestuurders van tweewielige bromfietsen

De bestuurder van een auto of van een motorfiets mag een fietser of bestuurder van een tweewielige bromfiets die zich op de openbare weg bevindt onder de in dit reglement voorziene voorwaarden niet in gevaar brengen.

Hij moet een zijdelingse afstand van ten minste één meter laten tussen zijn voertuig en de fietser of bestuurder van een tweewielige bromfiets.

M.a.w. fietser zijn bij het inhalen niet verplicht 1 meter afstand te respecteren. Het is voor fietsers ook niet aangenaam om mee in autofiles te moeten staan.

Bovendien is die afstand ook enkel van toepassing t.o.v. fietsers, rijwielen met drie- of vier wielen van minder dan 1 meter breed en voor tweewielige bromfietsen.

Fietsersbond adviseert echter fietsers om geen gevaarlijke manoeuvres te doen en dus ook enkel in te halen als het veilig kan.

Is het toegelaten dat ik op het fietspad word ingehaald met minder dan 1 meter afstand?

De wetgeving zegt letterlijk:

Artikel 40ter. Gedrag tegenover de fietsers en bestuurders van tweewielige bromfietsen

De bestuurder van een auto of van een motorfiets mag een fietser of bestuurder van een tweewielige bromfiets die zich op de openbare weg bevindt onder de in dit reglement voorziene voorwaarden niet in gevaar brengen.

Hij moet een zijdelingse afstand van ten minste één meter laten tussen zijn voertuig en de fietser of bestuurder van een tweewielige bromfiets.

M.a.w. bestuurders van voertuigen die geen auto (vrachtwagen, bestelwagen, bus, ...) en geen motorfiets zijn, zijn niet verplicht die 1 meter afstand te houden.

Fietsers, rijwielgebruikers en gebruikers van de speedpedelec mogen echter ook geen andere verkeersdeelnemers in gevaar brengen en moeten hun gedrag aanpassen aan de omstandigheden. Zeker op smalle fietspaden of op drukke momenten is het niet altijd mogelijk om veilig in te halen.

Fietsersbond raadt dan ook alle bestuurders aan om bij het inhalen zoveel mogelijk 1 meter afstand te respecteren. Waar dat voor fietsers, rijwielgebruikers en bromfietsen (klasse A, B en P) niet mogelijk is, adviseert Fietsersbond enkel in te halen met aangepaste snelheid en na even gebeld te hebben. Waar er echt te weinig ruimte is of om een andere reden veilig inhalen niet mogelijk is, is geduld uitoefenen en even wachten de enige juiste keuze. Inhalen is geen recht en hoffelijkheid in het verkeer maakt van Antwerpen een mooiere stad.

Pleit Fietsersbond dan voor bredere (woon)straten?

De vaststelling dat in veel straten auto’s niet op een legale manier fietsers kunnen inhalen, is geen pleidooi voor bredere straten. Sowieso is er vaak niet voldoende ruimte voor bredere straten en wil Fietsersbond niet dat een bredere rijbaan ten koste zou gaan van de zo noodzakelijk ruimte voor de voetgangers. Ook voetgangers moeten het nu al te vaak met te smalle voetpaden stellen. Bredere straten leiden bovendien vaak tot onaangepaste snelheden.

Fietsersbond Antwerpen vindt het wel belangrijk dat bestuurders er zich bewust van zijn dat ze ook buiten fietsstraten niet zomaar overal fietsers mogen inhalen en dat een minimale afstand van 1 meter bij het inhalen zowel verplicht is, als noodzakelijk voor de verkeersveiligheid. Het zich netjes houden aan die regel heeft ook geen noemenswaardige invloed op de verplaatsingstijd.

Op het plannetje rijdt de fietser op een halve meter van de rand van we rijbaan. Moeten fietsers niet zo rechts mogelijk rijden? 

Voor alle bestuurder (dus ook voor fietsers, rijwielgebruikers en SP’s) geldt:

“Elke bestuurder die de rijbaan volgt moet zo dicht mogelijk bij de rechterrand van die rijbaan blijven, behalve op pleinen of om de aanwijzingen van de verkeersborden F13 en F15 op te volgen.”

Deze “zo rechts mogelijk” is niet nader omschreven. Over het algemeen wordt er echter vanuit gegaan dat dit geen verplichting om helemaal rechts te rijden is. Het is toegelaten om een veilige afstand te behouden tot de rand van de weg of geparkeerde wagens. Bij een gewone trottoirband volstaat vaak ongeveer 0,50 meter, ten opzicht van geparkeerde auto’s is het pas veilig als men minimaal 1 meter afstand houdt wegens het gevaar van openende autodeuren.

Fietsers kunnen een goede reden hebben om nog verder van de trottoirband of geparkeerde auto’s te fietsen.

Moeten al die straten dan geen fietsstraten worden?

Een fietsstraat is erg geschikt voor drukke fietsassen die passen in een breder fietsroutenetwerk. Niet elke straat komt echter in aanmerking als fietsstraat. In de ‘cahier Fietsstraten in Vlaanderen’ van Fietsberaad staan de randvoorwaarden om fietsstraten te realiseren. Hieruit blijkt dat niet elke smalle straat in aanmerking komt als fietsstraat.

Bovendien is het respecteren van voldoende zijdelingse afstand bij het inhalen overal belangrijk, ook in woonerven of straten waar het shared space-principe werd toegepast.

Het volledige dossier kan je hier raadplegen. Onze kaart met straatbreedtes kan je hier in detail bekijken.